Τεχνολογία και Ανεργία – Μία ουτοπία
Κάποτε ελπίζαμε ότι, χάρη στην τεχνολογία και αυτοματοποίηση, θα γινόταν πραγματικότητα το παλαιό όνειρο μιας ζωής γεμάτης ελεύθερο χρόνο και αναψυχή. Ότι πλησιάζει η ημέρα, όπου οι άνθρωποι θα δούλευαν λίγες μόνο ώρες την εβδομάδα και οι μηχανές θα έκαναν τα υπόλοιπα. Αυτή την ουτοπιστική άποψη, ασπάζονταν και κορυφαίοι επιστήμονες και «ρομποτιστές».
Η απάντηση φαίνεται να μοιάζει με ουτοπία, γιατί σε καμία χώρα του κόσμου η εργοδοσία δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των εργαζομένων, με μοναδική εξαίρεση τη Σουηδία.
Αντιθέτως, επιβαρύνει διαρκώς τις συνθήκες διαβίωσής τους, με την αύξηση των ωρών εργασίας (για να πιαστούν οι στόχοι) και την παράλληλη μείωση των μισθών τους. Όλα αυτά, σε βαθμό απάνθρωπο, εκμεταλλευόμενη την αδυναμία τους, για την αναζήτηση νέας εργασίας, λόγω της υφιστάμενης ανεργίας.
Ο Louis Mumford(1895-1990) στα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έστρεψε την προσοχή του στον διαρκώς αυξανόμενο ρόλο των επιστημών και των ενεργειών που διαδραμάτιζαν στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Υπήρχε πάντα η ανησυχία του και ο σκεπτικισμός του για τη μετάλλαξη της σχέσης του ανθρώπου με τη μηχανή. Ποιος είναι δούλος τίνος;
Παρά την κριτική στον σύγχρονο μηχανικό πολιτισμό, στον πυρήνα της σκέψης του Μάμφορντ, η μηχανή παρέμενε ένα εργαλείο και ο άνθρωπος ήταν ο δημιουργός αυτού του εργαλείου. Ο άνθρωπος είχε τη δυνατότητα, στον 20ο αιώνα, να επανακτήσει την κυριαρχία του πάνω στη μηχανή.
Αυτή η αντίληψη παρέμεινε μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα, χωρίς να λείπουν φωνές όπως του Ζακ Ελλύλ, που έβλεπε με ανησυχία την επικράτηση της μηχανής ως προτύπου για την οργάνωση της κοινωνίας.
Παράλληλα, όμως, πολλοί επιστήμονες και φιλόσοφοι άρχισαν να συνειδητοποιούν και παράλληλα να φοβούνται τη μεταμόρφωση της τεχνολογίας, σε μία αυτόνομη δύναμη, ανεξάρτητη από τον ανθρώπινο έλεγχο. Για αναλογιστείτε: μήπως ο άνθρωπος έχει αρχίσει να απελπίζεται για τη δική του ευφυΐα και πρωτοτυπία και θέλει να την αντικατοπτρίσει στις μηχανές;
Ο άνθρωπος καθίσταται δημιουργός και εκπαιδευτής της μηχανής και μετέπειτα έρχεται σε σύγκρουση με τα αποτελέσματα. Η μεγάλη του σύγκρουση είναι γιατί, μέσα από τα επιτεύγματα των μηχανών χάνει τον ψυχισμό, το συναίσθημα, το πάθος, τη χαρά και την ικανοποίηση της επίτευξης του στόχου. Πολύ απλά, γιατί η μηχανή δεν είναι πνευματώδης.
Ο Ιωσήφ Σηφάκης, διακεκριμένος καθηγητής, διατυπώνει τη δική του οπτική στο Βήμα της Κυριακής (τεύχος 13/12/20): «Η συνείδηση είναι το απαύγασμα της εξέλιξης του ανθρώπου. Ο άνθρωπος εξέλιξε τον πολιτισμό και άλλαξε τον κόσμο. Όμως, δεν θα πρέπει να γίνει θύμα των επιτευγμάτων του. Οι υπολογιστές ξεπερνούν τον άνθρωπο σε ταχύτητα και ακρίβεια, αλλά δεν διαθέτουν την «ανθρώπινη νοημοσύνη». Ο άνθρωπος υπερτερεί στην κατανόηση και αντιμετώπιση πολύπλοκων καταστάσεων. Αναπτύσσει νέες γνώσεις και δεξιότητες, συνδυάζοντας αυτόματη και συνειδητή σκέψη. Έχει ικανότητες προσαρμογής που δεν μπορούν καν να πλησιάσουν οι μηχανές.».
Βλέπουμε ότι κυρίαρχο στοιχείο, από κάθε άποψη, είναι η συνειδητοποίηση (από πλευράς του ανθρώπου), καθώς και η ρεαλιστική ανάλυση και διαχείριση των πραγμάτων.
Μία ουτοπία εξαργυρώνεται και δημιουργεί νέες ουτοπίες. Οι μορφωμένοι άνθρωποι πίστευαν, ως τον περασμένο αιώνα, ότι υπάρχει μία θετική συσχέτιση μεταξύ της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της αναβάθμισης του ανθρώπινου πνεύματος. Πρέπει, επομένως, να αναλύσουμε με ρεαλισμό, την άποψη ότι η αυξανόμενη κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση μπορεί να απειλήσει την ελευθερία του αλλά και την ύπαρξή του.
